*The article was made in collaboration between Zoomer and Community Reporters Albania. The article is available on Albanian, BHS, Macedonian and English language.
Shqipëria dhe Serbia kanë një bagazh të vështirë historik. Shpërbërja e Jugosllavisë, konflikti në Kosovë dhe pavarësia e vetëshpallur që pasoi, kanë krijuar luhatje të forta të tensioneve mes dy popujve që pretendojnë se janë vatra e grupeve më të mëdha etnike ballkanike.
Shenjat e normalizimit vërehen edhe mes Serbisë dhe Kosovës. Sinjalet janë kryesisht rezultat i dialogut të promovuar nga Bashkimi Evropian. Pretendimi është se normalizimi i marrëdhënieve mes dy vendeve do të shkojë përtej shtrëngimeve simbolike, por deri në zbatimin e marrëveshjeve dypalëshe.
Marrëdhëniet politike dhe shkëmbimet shoqërore mes shqiptarëve të Kosovës dhe serbëve janë ende me peshën e tensionit të viteve ’90, por mes shqiptarëve të tjerë në Shqipëri dhe serbëve, marrëdhëniet duket se janë pak më të ngrohta.
Tirana dhe Beogradi janë dy qendrat nismëtare të nismës “Ballkani i Hapur”. Nëpërmjet kësaj nisme të re e cila synon të përfshijë vendet e Ballkanit Perëndimor synon përmirësimin e lëvizjes së lirë të mallrave dhe qytetarëve dhe thyerjen e barrierave të komunikimit mes dy vendeve.
Deri më tani, vetëm Serbia, Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut janë pjesë e kësaj nisme, ku Kosova, Bosnja dhe Hercegovina dhe Mali i Zi refuzojnë të bashkohen.
Cila është nisma Open Balkan, nga çfarë përfitojnë vendet anëtare?
Më 10 tetor 2019, Edi Rama, Aleksandar Vuçiq dhe Zoran Zoev u takuan për herë të parë në Novi Sad të Serbisë, për t’i dhënë jetë nismës që fillimisht u quajt „Ballkan Mini-Shengen“. Vetëm Shqipëria, Serbia dhe Maqedonia e Veriut ranë dakord të bashkohen, duke lënë jashtë shtete të tjera si Mali i Zi, Bosnja dhe Hercegovina dhe Kosova.
“Ballkani i Hapur” është një nismë bashkëpunimi mes tre vendeve të rajonit, Shqipërisë, Maqedonisë së Veriut dhe Serbisë, e cila synon të zbatojë sa më shpejt në rajonin e Ballkanit Perëndimor, katër liritë e BE-së; lëvizjen e njerëzve, mallrave, shërbimeve dhe kapitalit. Qëllimi përfundimtar i nismës është t’u mundësojë vendeve të rajonit të hapin kufijtë e tyre për të lehtësuar jetën e qytetarëve dhe komunitetit të biznesit. Në kuadër të bashkëpunimit rajonal dhe në përputhje me Planin e Përbashkët të Tregut Rajonal të Procesit të Berlinit, nisma nuk është kundërshtuar nga SHBA dhe BE.
Për të përmbushur objektivat e vendosura, “Open Balkan” ka zhvilluar punën e saj përmes seancave ku janë nënshkruar marrëveshjet mes tre shteteve anëtare.
Në takimin e parë u ra dakord që qytetarët të udhëtojnë me letërnjoftim të vlefshëm deri në vitin 2021, të mund të punojnë kudo në qark dhe t’u njihen diplomat në të gjithë qarkun. U ra gjithashtu dakord të rritet bashkëpunimi kundër krimit të organizuar dhe që vendet të ndihmojnë njëri-tjetrin për t’iu përgjigjur fatkeqësive natyrore.
Më 10 nëntor 2019, në fokus të takimit ishte lehtësimi i lëvizjes së mallrave dhe qytetarëve. Pandemia ndërpreu takimet për shkak se gjatë vitit 2020, palët nuk mundën të takoheshin fizikisht, ndaj zgjodhën t’i bënin takimet online. Në takimin e parë fizik pas lehtësimit të masave nga Covid- 19, në korrik 2021 në Shkup, u prezantua emri i ri i iniciativës. Nga “Balkan Mini-Shengen” nisma trepalëshe do të quhej “Ballkani i Hapur”.
Në këtë takim, të tre liderët nënshkruan disa marrëveshje të cilat parashikojnë që gjatë vitit 2023 lëvizja e qytetarëve dhe mallrave të bëhet e lirë dhe pa pengesa mes Shqipërisë, Serbisë dhe Maqedonisë së Veriut. Marrëveshja tjetër e bazuar në axhendën e gjelbër ka të bëjë me mbrojtjen dhe shpëtimin nga fatkeqësitë natyrore në Ballkanin Perëndimor. Në këtë takim u ra dakord për lëvizjen e lirë në tregun e punës ndërmjet vendeve duke ofruar leje pune për qytetarët që duan të punojnë në këto vende. Në dhjetor 2021, Shqipëria priti vendet e Ballkanit Perëndimor, por vendet e përfshira në iniciativë mbetën të njëjtat 3, pasi Kosova, Bosnja dhe Hercegovina dhe Mali i Zi refuzuan vazhdimisht t’i bashkoheshin nismës.
Vendet e Iniciativës për Ballkanin e Hapur kanë nënshkruar gjithsej 9 marrëveshje lidhur me mobilizimin e të tre vendeve për përballimin e fatkeqësive natyrore; për të lehtësuar importin dhe eksportin e mallrave; akses të lehtë në tregun e punës dhe marrjen e lejeve të qëndrimit; për identifikimin elektronik të qytetarëve të Ballkanit Perëndimor; për bashkëpunim në fushën e mjekësisë veterinare, sigurisë ushqimore dhe ushqimit të kafshëve dhe fitosanitare në Ballkanin Perëndimor; për bashkëpunim në fushën e akreditimit në Ballkanin Perëndimor.
Vuçiq deklaroi gjatë takimit se vendet e përfshira do të respektojnë marrëveshjet, njësitë e shpëtimit dhe emergjencat civile do të bashkëpunojnë për t’i shpëtuar tragjedive që do të godasin Shqipërinë, Maqedoninë e Veriut dhe Serbinë. Megjithatë, situata kritike me zjarret me të cilat u përball Shqipëria në verën e vitit 2021, tregoi se marrëveshjet nuk ishin funksionale dhe në ndihmë të zjarrfikësve shqiptarë u erdhën kolegët e tyre nga Kosova.
“Ballkani i hapur ” – shumë pyetje pa përgjigje
Fushata zgjedhore është duke u zhvilluar në Serbi dhe zgjedhjet lokale, parlamentare dhe presidenciale janë shpallur për më 3 prill. Nisma “ Ballkani i Hapur ” është shpesh e pranishme në diskursin mediatik në Serbi, por ende nuk ka përgjigje konkrete për shumë pyetje.
Sipas Marrëveshjes për Lidhjen e Identifikimit Elektronik Skemat e Ballkanit Perëndimor, Numri i Identifikimit “ Ballkani i Hapur ” është numri i vetëm që qytetarët e të tre vendeve mund të marrin në portalet e qeverisjes elektronike ose në portalet e identifikimit elektronik. Parakusht për këtë është që shtetasi të ketë një identitet elektronik të lëshuar brenda „skemës elektronike të identifikimit të regjistruar në vendin e tij“.
Kjo çështje përfaqëson, siç thuhet, “një shtesë në identitetin elektronik tashmë ekzistues të qytetarit, i cili i jep atij mundësinë të ushtrojë të drejtat e tij në kuadër të nismës “Open Balkans”. Në fillim të marsit, kryetari i Beogradit, prof. dr. Zoran Radojçiq u takua me kryetarin e Bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj , në Tiranë, pas së cilës, sipas mediave rajonale, ai deklaroi se lëshimi i këtyre dokumenteve do të nisë në prill 2022.
Megjithatë, identifikimi elektronik është një parakusht për të siguruar akses të barabartë në tregun e punës. Sipas deklaratës së ministrit të Financave të Republikës së Serbisë, Siniša Mali, nga 1 janari 2022 , lejet e vetme të punës do të pranohen për të tre vendet. Me sa duket, kjo nuk do të jetë e mundur pa identifikim elektronik.
Sipas analizës së Marrëveshjes për kushtet për qasje të lirë në tregun e punës, qytetarët e Serbisë, Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut „kanë të drejtë të lëvizin, banojnë dhe punojnë lirisht“ në territoret e këtyre tre vendeve dhe qasje të barabartë në fuqinë punëtore. tregu. Për të ushtruar të drejtën e aksesit të lirë në tregun e punës, shtetasi i një vendi tjetër duhet të regjistrojë të dhënat e tij në përputhje me rregulloret, jo më vonë se 90 ditë nga hyrja në vend.
Pas marrjes së “ Ballkanit të Hapur ” identifikimi dhe duke u njoftuar në mënyrë elektronike se procedura e regjistrimit ka përfunduar, qytetarët më pas fitojnë të drejtën e aksesit të lirë në tregun e punës, si dhe mundësinë për të qëndruar në një shtet tjetër për dy vjet, me mundësinë e riregjistrimi. Sipas marrëveshjes, tre shtetet anëtare të nismës “Ballkani i Hapur” do të njohin skemat e identifikimit elektronik të regjistruar dhe do të lidhin e-Qeverisjen e tyre kombëtare.
Sipas kësaj Marrëveshjeje, u ra dakord të formohet një komision i përbashkët me detyrë organizimin, koordinimin dhe kontrollin e aktiviteteve në lidhje me zbatimin e marrëveshjes për kushtet për akses të lirë në tregun e punës në Ballkanin Perëndimor, i cili ka detyrimin të jetë formulari i botuar brenda 30 ditëve.
Përveç informacioneve nga teksti i marrëveshjes, publiku nuk është në dijeni të detajeve të zbatimit të kësaj nisme . Mbetet e paqartë se kush është përgjegjës për zbatimin e iniciativës dhe nëse është caktuar një buxhet për zbatimin e saj, si dhe nëse është formuar komisioni i parashikuar në marrëveshje dhe kush janë njerëzit nga i cili përbëhet ajo dhe nëse e- qeveritë e tre shteteve anëtare janë të lidhura dhe kur do të fillojnë të lëshojnë numrat e identifikimit dhe lejet e vetme të punës.
Tema e iniciativës “ Ballkani i hapur ” nuk ishte temë e analizës së gazetarëve ekonomikë në Serbi, dhe profesorët e Fakultetit Ekonomik në Beograd me të cilët ZOOMER kontaktoi nuk kanë informacion të mjaftueshëm për këtë temë . Të gjithë na dërguan në një adresë – institucionet shtetërore.
Duke qenë se presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq , ka qenë i përfshirë drejtpërdrejt në të gjitha proceset që kanë të bëjnë me nismën dhe se nuk ka pasur informacion zyrtar se cili institucion do të jetë përgjegjës për zbatimin e projektit – ZOOMER u përpoq t’u përgjigjet këtyre pyetjeve si dhe sqarime shtesë – si do të thjeshtohen procedurat për marrjen e lejeve të punës dhe çfarë përfitimesh do të kenë të rinjtë në këto tre vende. ZOOMER ka tentuar të marrë sqarime nga këshilltarja e Presidentes, Suzana Vasiljevic. Deri në përfundimin e këtij teksti, asnjë përgjigje nuk ishte marrë.
Perceptimet dhe opinionet që kanë shqiptarët për serbët
Nuk ka shumë njohuri për perceptimet që kanë dy popujt e dy vendeve. Por një studim i kryer në vitin 2015 nga Instituti Shqiptar për Studime Ndërkombëtare tregon qëndrimet e 1200 shqiptarëve në mbarë vendin, 46 % e të cilëve mendojnë se marrëdhëniet mes dy vendeve janë normale dhe 36 % mendojnë një marrëdhënie të keqe ose shumë të keqe mes Shqipërisë dhe Serbisë. Vetëm 16 % e të anketuarve përballë mendojnë se kjo marrëdhënie është e mirë ose shumë e mirë.
Sipas studimit, shumë shqiptarë presin që marrëdhëniet me Serbinë të përmirësohen në të ardhmen, ndërsa një e treta e tyre mendojnë se nuk do të ketë ndryshim. 50 për qind e shqiptarëve besojnë se shtetet janë të gatshme të ndërtojnë marrëdhënie miqësore ndërsa 30 për qind nuk janë dakord me këtë mendim. Vetëm 5 për qind e qytetarëve shqiptarë e konsiderojnë Serbinë një kërcënim për Shqipërinë. Më shumë se 60 për qind e qytetarëve mendojnë se asnjë vend nuk përbën kërcënim për Shqipërinë.
Alba Çela, eksperte e këtij studimi, thekson se matja e pulsit të opinionit publik dhe niveli i përgjithshëm i mbështetjes për përmirësimin (ose mungesën e përmirësimit) të marrëdhënieve, do të ndihmojë vendimmarrësit dhe politikëbërësit në hartimin e politikave. Projekte dhe marrëveshje efektive të jashtme, bashkëpunimi në fushën e ekonomisë dhe bashkëpunimit ekonomik e kulturor. Një synim tjetër është që rezultatet të përdoren si një mjet referimi nga subjekte të tjera si shoqëria civile dhe aktorët kulturorë për të gjetur mënyra të reja në të cilat mund të zgjerohen mundësitë për ndërveprim.
Cela tregon se i njëjti studim është bërë edhe në Serbi dhe vërehet se qytetarët përkatës duan më shumë bashkëpunim kulturor mes dy vendeve.
“Ndër të rinjtë, qytetarë që duan bashkëpunim kulturor, duket se ka një lloj dëshire për të pasur më shumë ngrohtësi mes dy vendeve, pra për një marrëdhënie më normale. Kjo më ka mbetur si përshtypja kryesore nga ai sondazh. Sigurisht që shumë gjëra kanë ndryshuar dhe në këtë marrëdhënie kanë ndikuar edhe ngjarjet që ndodhin në rajon, jo vetëm nga sjellja e dy vendeve vetëm ndaj njëri-tjetrit, ndaj është koha ta përsërisim dhe të kemi pyetje të tjera që “Mendoj se në të dyja vendet ka mjaft grupe qytetarësh që do të donin të linin pas të kaluarën apo konfliktin dhe të kishin një marrëdhënie më të mirë ”, shprehet eksperti për CRA.
Për të qenë koherent me opinionet që kanë kryesisht të rinjtë për marrëdhëniet mes dy vendeve dhe perceptimet që ata kanë për serbët, CRA ka kryer një anketë online në të cilën kanë marrë pjesë 127 të rinj të moshës 18-31 vjeç.
Rezultatet e këtij sondazhi tregojnë se 53.5 për qind e të rinjve shqiptarë mendojnë se marrëdhëniet mes dy popujve janë të tensionuara. 34.6 për qind mendojnë se mes tyre ka një ndjenjë urrejtjeje dhe vetëm 11.8 për qind e të rinjve mendojnë se kanë një marrëdhënie të mirë.
Mbizotërimi i rezultatit për ekzistimin e marrëdhënieve të tensionuara mes dy popujve dhe ndjenjës së urrejtjes për njëri-tjetrin, është shkaktuar nga mungesa e komunikimit kulturor mes këtyre dy vendeve dhe mitizimi apo keqkuptimi i faktorëve historikë që mediat shpesh përdorin për audiencat.
Kiara Manja është një studente gazetarie, e cila aktualisht ka shumë miq serbë dhe ka marrëdhënie shumë të mira shoqërore, por në vizitën e saj të parë në Serbi, ajo u ndesh në një situatë të pakëndshme me një studente serbe që kishte pothuajse të njëjtën ide si ajo për të shkruar një artikull. Kaq ka mjaftuar për të shkaktuar tension në këtë marrëdhënie derisa ata komunikuan dhe sqaruan idenë e tyre.
“Ajo tashmë është shoqja ime e ngushtë, ndaj duhet të komunikojmë me njëri-tjetrin pa paragjykime që na pengojnë të kuptojmë njëri-tjetrin. Duke komunikuar dhe njohur, kuptojmë se janë paragjykime të kota dhe se nuk duhet të jenë aspak. moment, sepse ne të rinjtë të paktën jemi në gjendje të bëjmë ndryshim”, ndan ajo përvojën e saj të bazuar në paragjykime pa vendosur të mos kontaktojë kurrë me qytetarët serbë.
Edhe përdorimi i simboleve nacionaliste dhe ndikimi i medias në çështjet që u përkasin dy vendeve ka një ndikim të madh në perceptimin e qytetarëve.
„Kishte një rast kur donim të bënim fotografi në Beograd dhe ishin disa nga Shqipëria, nga Bosnja dhe Serbia dhe doja ta bëja flamurin. Një djalë nga Bosnja më kapi duart dhe më tha mos e bëj. Ai e mori shumë seriozisht sepse mendoi se mund të ishte një provokim”, thotë Entenela Ndërvataj, gazetarja e re, për një episod gjatë një stërvitje në Serbi.
Nga ana tjetër, edhe pse të dhënat e anketës online tregojnë se vetëm 11.8 për qind e të rinjve mendojnë se ka marrëdhënie të mira mes shqiptarëve dhe serbëve, ka mendime që nuk e mbështesin këtë rezultat.
Pavlo Jakova, anëtar i pakicës kombëtare serbe në Komitetin e Pakicave Kombëtare, thekson se pjesëtarët e minoritetit serb, të shpërndarë gjeografikisht në Fier dhe Shkodër, gëzojnë marrëdhënie shumë të mira me shqiptarët, si të besimit ortodoks ashtu edhe atij mysliman. Edhe pse janë shtetas shqiptarë, por në të njëjtën kohë pjesëtarë të minoritetit serb, ky fakt ndikon që qytetarët shqiptarë të ndërveprojnë me njëri-tjetrin. Siç tregon kryetari i shoqatës “Morac Morava” e cila mbron të drejtat e pakicës serbo-malazeze, ka të rinj që i ndihmojnë ata të mësojnë gjuhën serbe dhe ata që i përkasin minoritetit serb vazhdojnë studimet e larta në Serbi të mbështetur me bursa.
“Kemi 2 vite që mësojmë këtu, por për shkak të pandemisë e kemi ndërprerë kursin e gjuhës serbe dhe e kemi realizuar përmes Serbisë dhe Mitropolisë së Malit të Zi. Na kanë ndihmuar financiarisht dhe disa nga fëmijët kanë marrë elemente të rëndësishme të gjuhës serbe. Gjuha në Shkodër. Gjithashtu, kur patëm mundësi, dërguam 30 studentë në Beograd me bursë ku disa prej tyre ia dolën të merrnin diplomën ku shkuan për Mjekësi, Inxhinieri, Arkitekturë etj.”, tha Pavlo Jakova, anëtar i Pakica kombëtare serbe në Shqipëri.
Të dhëna të tjera nga një anketë online e kryer nga CRA tregojnë se 30 për qind e të rinjve janë përgjigjur se kanë miq serbë kundrejt 70 për qind që nuk kanë kontakte me të rinjtë serbë.
Edhe pse 30 për qind kanë kontakte mes tyre, ky fakt tregon se komunikimi mes të rinjve, rritja e bashkëpunimit mes tyre falë aktivitetit të organizatave të shoqërisë civile mund të ndikojë në përmirësimin e marrëdhënieve dhe të ndryshojë perceptimet negative për secilën palë.
Po ashtu të dhënat në pyetjen nëse duan të njohin kulturën dhe gjuhën serbe tregojnë se rreth 60 për qind e të rinjve janë përgjigjur se nuk kanë interes ndërsa rreth 40 për qind do të donin të mësonin më shumë për ta. Është interesante se shteti serb ka shkolla që përdorin gjuhën shqipe dhe i frekuentojnë shqiptarët dhe serbët, ndërsa në Shqipëri nuk ka një gjë të tillë. Mjafton vetëm ky fakt për të rimenduar perceptimin negativ që ekziston për shtetin serb dhe vetë serbët. Interesimi për mësimin e gjuhës dhe kulturës serbe për shqiptarët është në nivel individual ose kryesisht i lidhur me punën me të rinjtë ose në organizatat e shoqërisë civile. I veçantë është rasti i gazetarit Bledar Kuka, i cili e mësoi gjuhën serbe autodidakte përmes transmetimeve televizive në kanalin ish-jugosllav, i cili ishte tërheqës për të rinjtë e asaj kohe.
“Vende të tilla që janë etnocentrike, që nuk kanë komunikim për arsye historike, me të tjerët, me fqinjët siç ka qenë prej shumë kohësh Shqipëria, krijojnë një lloj nacionalizmi dhe një lloj dallimi dhe perceptimi negativ për fqinjët”, mendon Kuka . preferoi të mos ndikojë nga perceptimet nacionaliste dhe të përmirësojë gjuhën serbe me kalimin e kohës.
Perceptimet dhe opinionet që kanë serbët për shqiptarët
Nisma e shpallur “Ballkani i Hapur ” sigurisht që rrit mundësitë për të rinjtë nga tre vendet, por a është diçka që të rinjtë e dëshirojnë? Sipas të dhënave të disponueshme, ende ekziston një distancë e madhe sociale ndërmjet serbëve dhe shqiptarëve.
Rezultatet e anketës për marrëdhëniet shoqërore ndërmjet komuniteteve etnike në Serbi, i kryer nga Qendra për Kërkime Etnike në vitin 2020, tregojnë se shkalla më e madhe e distancës etnike ekziston në mesin e pjesëtarëve të pakicave kombëtare rome dhe shqiptare. Sipas këtij sondazhi, pothuajse një e pesta e të anketuarve serbë nuk do të pranonin të jetonin në një lagje me një pjesëtar të pakicës shqiptare (19.6%), dhe 17.2% kundërshtojnë të jetojnë në një vend të përbashkët. Kur bëhet fjalë për marrëdhëniet martesore, rreth 36.8% nuk do të pranonin për bashkëshort një person me kombësi shqiptare dhe një e treta e të anketuarve janë kundër marrëdhënieve martesore të të afërmve të tyre më të afërt me anëtarë të kombësisë shqiptare. Një qëndrim të ngjashëm tregon edhe pakica kombëtare shqiptare në Serbi – 28% nuk do të jetonin në fqinjësi me serbët, dhe 40.8% kundërshtojnë martesën me një person të kombësisë serbe.
Këto të dhëna janë të ngjashme me të dhënat e hulumtimit të kryer nga Zyra e Komisionerit për Mbrojtjen e Barazisë në vitin 2016, si dhe në vitin 2013, që tregon gjithashtu se distanca më e madhe sociale në Serbi është ndaj personave me kombësi shqiptare dhe rome. E gjithë kjo tregon se ky është një problem i vazhdueshëm, sistemik. Sipas këtij sondazhi, 45% e qytetarëve në vitin 2016 kanë deklaruar se nuk duan një shqiptar si familjar, ndërsa 57% e të anketuarve kanë pasur një qëndrim të tillë tre vite më parë.
Duke parë këto të dhëna, duhet të pyesim veten – nëse nuk duam shqiptarët si fqinjë në vendin tonë, a jemi gati të shkojmë , të jetojmë dhe të punojmë në Shqipëri?
Që nisma “Open Balka n” të jetë e suksesshme dhe më shumë se një zgjidhje teknike, është e nevojshme të punohet në informimin dhe edukimin për këtë temë. Për momentin, nisma i prezantohet publikut kryesisht përmes lehtësimit të biznesit.
“Ajo që më shqetëson kur bëhet fjalë për “ Op e n Balkan ” është se ai paraqitet si një lehtësim për të bërë biznes dhe për përfitime ekonomike që vihen në plan të parë dhe që promovohet vetëm përmes faktit që kufijtë janë të hapur – çfarë vlere kanë për ne kufijtë, nëse askush nuk dëshiron t’i kalojë?” , tha Sofija Todorović , drejtor programi i Nismës Rinore për të Drejtat e Njeriut në Serbi për ZOOMER.
Të rinjtë kanë dëshirë dhe interes të udhëtojnë, të takojnë njerëz të ndryshëm, kultura të ndryshme dhe këtë iniciativa për të drejtat e njeriut në Serbi e dëshmon vazhdimisht me punën e saj. Ajo që është e rëndësishme është të mos ikim nga dallimet – sepse për të ditur se çfarë na bashkon, duhet të flasim edhe për atë që na ndan.
“Ekziston një shprehje – le të flasim për gjithçka që kemi të përbashkët dhe çfarë na bashkon. Por kur ka shumë gjëra që na ndajnë, pavarësisht nëse bazohen në mite dhe nacionalizëm apo diçka tjetër – ato pyetje duhet të hapen. Ato pyetje janë të vështira dhe të pakëndshme dhe bisedat për to mund të zgjasin për një kohë shumë të gjatë, por kjo frikë duhet të hiqet sepse të rinjtë ende kanë frikë të vizitojnë vendet e rajonit dhe ne duhet të flasim për të gjitha këto”, përfundoi Todoroviq .
Të gjitha gjërat që na ndajnë janë në një farë mase shkak i frikës dhe barrierave që nuk janë të lehta për t’u kapërcyer dhe janë një arsye e shpeshtë për keqkuptime dhe madje diskriminime. Të rinjtë me të cilët biseduam janë ata që shkuan në Shqipëri për programe shkëmbimi. Ata thanë se për herë të parë kanë ndier vërtet frikë, por kanë hasur edhe në mungesë të të kuptuarit të mjedisit.
“Herën e parë që shkova në vitin 2017, sinqerisht, u tremba. Ne kaluam me makinë nëpër Kosovë, luftova me paragjykimet brenda vetes, me fjalët e njerëzve që më thoshin “pse po shkon atje” dhe “a nuk ke diku tjetër për të shkuar” apo gjëra të ngjashme”, tha Jelena Mitroviq për Zoomer.
Ajo shpjegoi se është tërhequr nga ajo që të tjerët mendojnë se është tabu. „Më tërheq e panjohura. Thashë me vete – kur mund të shkosh në shkëmbim 100 km nga kufiri me Sirinë në moshën 18 vjeçare, mund të shkosh edhe në Shqipëri„, shtoi Mitroviq . Pas atij udhëtimi, ajo vizitoi Shqipërinë shumë herë. „Unë jam një nga ata njerëz që, si të thuash, jam i dashuruar me Shqipërinë. Malet e saj, deti, Tirana, Saranda , Ksamili , Elbasani. Njerëzit janë mjaft të ngjashëm me ne – mikpritës, duan të ndihmojnë në çdo situatë, megjithëse zakonisht ka një pengesë gjuhësore”, thekson Mitroviq.
„Më tërheq e panjohura. Thashë me vete – kur mund të shkosh në shkëmbim 100 km nga kufiri me Sirinë në moshën 18 vjeçare, mund të shkosh edhe në Shqipëri„
Jelena Mitroviq
Përvoja e saj ndahet nga Vladimir Tasić , i cili ishte në konferencën për të rinjtë në Tiranë. Nuk ishte e qartë për njerëzit përreth tij pse ai po shkonte atje. Udhëtimi ishte i gjatë, por mikpritja e banorëve të Tiranës e befasoi.
„Problemi më i madh është pengesa gjuhësore. Një ditë humbëm rrugën dhe na u desh të pyesnim qytetarët për udhëzime. Thuajse askush nuk dinte anglisht, të moshuarit kryesisht flisnin gjermanisht, por ne nuk e dinim. Në fund u dëgjuam. nga një burrë nga Serbia që kaloi dhe na tregoi rrugën”, tha Tasiq, duke kujtuar përvojën e tij nga Shqipëria, prej nga u kthye me shishen e pashmangshme të “ Skënderbeut ” për miqtë.
Katarina Sremçeviq është gazetare dhe shkon rregullisht në Shqipëri për punë dhe çdo herë kthehet me përshtypje pozitive. Megjithatë, largimi i saj i parë u karakterizua edhe nga paragjykimi.
“Më duhet ta pranoj se kur u largova për herë të parë, ishte me një dozë të vogël paragjykimi. Jo ndaj njerëzve – por se si do të më pranojnë si serb. Megjithatë, njerëzit janë të bukur, mikpritës, kur u thashë se unë isha nga Serbia, ata gjithmonë thoshin fjalë në serbisht që i dinë”, kujton Sremçeviq , duke shtuar se njerëzit do të habiteshin nga Shqipëria, sepse nuk është ajo që do të prisnin.
„Në Tiranë shihet shumë ndikim italian dhe mesdhetar, është shumëngjyrësh dhe nuk mendoj se dikush nga Serbia e pret një qytet të tillë derisa të shkojë atje. Njerëzit janë mikpritës, të vëmendshëm, të gëzuar. Të gjithë, veçanërisht brezi im dhe të rinjtë të cilët as nuk i kujtojnë luftërat dhe grindjet në rajon, nuk duhet t’i mohojnë vetes një përvojë kaq të mrekullueshme për shkak të paragjykimeve. Edhe pse e konsideroj veten më të hapur ndaj të gjitha kombeve, feve, grupeve, gjithashtu u largova për herë të parë me një paragjykim i lehtë. Duhet të dalim nga zona e rehatisë dhe të hetojmë nëse kështu mendojmë dhe na mësojnë”, shton Sremçeviq dhe thekson se është optimiste për këtë iniciativë.
“Si gazetar kam qenë shumë i përfshirë në nismën “Ballkani i Hapur”. Edhe pse në rajon ka mendime të ndara, mendoj se çdo iniciativë që nënkupton pajtim është e mirë. Tashmë në kuadër të kësaj nisme janë bërë disa hapa konkretë, si p.sh. heqja e roaming-ut në rajon dhe korridoret e gjelbra, falë të cilave kamionët presin më pak në kufij. Kjo më jep shpresë se politikanët nga vendet pjesëmarrëse janë ende gati të vendosin për një moment interesat e përbashkëta mbi politikën ditore”, përfundon ajo.
Gjëja kryesore në thyerjen e paragjykimeve është informacioni. Duket se pikërisht kjo i mungon kësaj nisme, të paktën deri tani. Përshtypja që morëm nga biseda është se ata nuk janë mjaftueshëm të informuar se çfarë do të thotë nisma “Ballkani i Hapur”. Mund të konstatohet se iniciativa nuk ka arritur tek të rinjtë, madje as tek të rinjtë të cilët janë drejtpërdrejt të interesuar, siç janë studentët e gjuhës shqipe në Beograd.
Zoomer bisedoi me studentët dhe këto janë përshtypjet e tyre.
Zbutja e marrëdhënieve nëpërmjet zbatimit të marrëveshjeve
Nisma e Ballkanit të Hapur është një çështje e përmendur shpesh në media dhe e mbajtur në takime të nivelit të lartë mes 3 liderëve të vendeve të përfshira. Marrëveshjet e nënshkruara pritet të përkthehen në veprime konkrete për përmirësimin e jetës së qytetarëve të Ballkanit Perëndimor.
“Është një moment kyç i procesit tonë sepse marrëveshjet që do të nënshkruhen do të përcaktojnë një hap shumë të rëndësishëm përpara drejt qëllimit tonë që është garantimi i lirisë së plotë të lëvizjes së mallrave dhe njerëzve, kapitalit dhe shërbimeve. Në fund të shkurtit do të nënshkruajmë një marrëveshje mes universiteteve për bashkëpunim me programe dhe aktivitete të përbashkëta. Të gjitha këto janë marrëveshje që nuk janë as më shumë e as më pak se ato të tregut të përbashkët europian”, deklaroi kryeministri shqiptar Edi Rama në mbledhjen e 21 dhjetorit 2021.
Në të njëjtën datë, presidenti serb Aleksandar Vuçiq do ta përshkruante Open Balkan si vijon: “Nëse hapim kufijtë, objektivi më i rëndësishëm është të lidhim qytetarët tanë, njerëzit tanë, ata që kanë menduar më shumë për të kaluarën sesa për të ardhmen. do të jetë më e lehtë“
Pavlo Jakova, anëtar i minoritetit serb, e sheh këtë iniciativë si një ndikim pozitiv në nxitjen e bashkëpunimit rajonal, kulturor dhe historik, në aspektin ekonomik, për zhvillimin e marrëdhënieve diplomatike dhe njohjen e diplomave në vendet e Ballkanit.
Për mua “Open Balkans” është një sistem tërësisht i hapur, një sistem që i hap mundësinë të gjithëve për të bashkëpunuar. Në kuptimin, për lehtësimin e marrëdhënieve ekonomike, diplomatike të lëvizjeve, njohjen e diplomave dhe njohjen e historisë, pasi historia ka jashtëzakonisht probleme”, shpjegon Jakova për nismën.
Nicola Ristiç, zëdhënës i RYCO në Shqipëri, e konsideron nismën e Ballkanit të Hapur një mundësi të mirë për shkëmbimin kulturor brenda rajonit, duke njohur sfidat e përbashkëta, njohjen me njëri-tjetrin dhe përmirësimin e marrëdhënieve mes qytetarëve. dhe rritjen e lëvizshmërisë falë lehtësive që do t’u ofrohen vendeve të Ballkanit Perëndimor.
„Të gjitha nismat që synojnë rritjen e lëvizshmërisë në rajon janë mjete të shkëlqyera për të thyer paragjykimet. Ballkani i Hapur e bën më të lehtë për njerëzit të udhëtojnë pa pengesa. Të eksplorojnë njëri-tjetrin, të mësojnë për njëri-tjetrin dhe besoj se është një nismë e mirë jo vetëm për të rinjtë por edhe për të gjithë njerëzit që jetojnë në rajon dhe mendoj se pa këto iniciativa nuk mund të llogarisim prosperitet në rajon, ndaj për të dalë nga kjo, le të themi „jo dhe aq mirë“, duhet të sjellim njerëz. Së bashku, ne duhet të punojmë së bashku për të diskutuar sfidat „Së bashku dhe gjithashtu për të diskutuar së bashku të ardhmen, kështu që gjithçka që i bashkon këta njerëz të rajonit është një mundësi e shkëlqyer për të thyer paragjykimet dhe stereotipet,“ tha Nicola Ristiç.
RYCO është një organizatë që synon bashkëpunimin midis të rinjve që jetojnë në vendet e Ballkanit Perëndimor që ndihmon në nxitjen e bashkëpunimit mes të rinjve duke sjellë një frymë të re në rajon që shkon përtej stereotipeve të krijuara pa e njohur njëri-tjetrin. Kjo organizatë ofron shërbime dhe mundësi që të rinjtë dhe qytetarët e Shqipërisë dhe Serbisë duhet të bëjnë për të ndryshuar perceptimet negative. Qasja e kësaj organizate ndaj vendeve të rajonit të cilat përballen me pengesa në fqinjësinë e mirë dhe ndërveprimin mes qytetarëve, mund të konsiderohet një shembull i mirë për të imagjinuar të ardhmen mes dy vendeve, Shqipërisë dhe Serbisë me lehtësitë që pritet të ndodhin brenda Rajon.
Ky organizim është një ogur i mirë dhe një shembull i themeleve mbi të cilat duhet të bazohet e ardhmja mes dy vendeve dhe mes dy popujve.
Autorë (Serbi): Nemanja Marinović, Nikolina Bonić, Marina Milosavljević, Borivoje Lazić; prodhim audio/video Luka Palić
Autorë (Shqipëri): Brejdon Xhavara, Jeta Pera, Ardit Hoxha; Prodhim audio/video Klajdi Jella
